Патӑрьел районӗнчи Кивӗ Ахпӳрт культура ҫуртӗнче ҫак кунсенче «Чӑваш пики – 2016» илемлӗх конкурсӗ иртнӗ. Тӗнче тетелӗнчисем вара ҫак ӑмӑрту опечаткӑпа иртнине асӑрханӑ. Ирттерекенсем конкурс ятне экран ҫине «Чёваш пики 2016» тесе ҫырса кӑларнӑ.

Илемлӗх конкурсне Туҫи ял тӑрӑхӗн хӗрӗсем хутшӑннӑ. Чи сумлӑ титула Кивӗ Ахпӳртри Кристина Козлова тивӗҫнӗ. Ҫавӑн пекех Стелла Курицнӑна (Кивӗ Ахпӳрт) «Пултаруллӑ пике», Валерия Николаевӑна (Тури Туҫа) «Ҫепӗҫ пике», Мария Митрофановӑна (Кивӗ Ахпӳрт) «Илӗртӳллӗ пике», Валентина Павловӑна (Анат Туҫа) «Сӑпайлӑ пике», Виктория Николаевӑна (Тури Туҫа) «Хӳхӗм пике» номинацисенче палӑртрӗҫ.

Каласа хӑварас пулать, чӑваш чӗлхинчи опечаткӑсем ҫине вырӑслисемпе танлаштарсан тӳре-шара пысӑках тимлӗх уйӑрмасть. Чылай чухне вӗсене кӑлтӑксен шутне те кӗртмеҫҫӗ, халӑх умне именмесӗр кӑларса тӑратаҫҫӗ. Туҫа ял тӑрӑхӗнче ӗҫлекен тӳре-шара та конкурс ятӗнче нимӗнле кӑлтӑка та асӑрхаман, хӑйсен хыпарӗнче сӑнсене пурне те курӑнмалла вырнаҫтарнӑ.

Чӳк уйӑхӗн 2-4-мӗшӗсенче Мускавра шкул ачисемпе студентсен хушшинче патшалӑх чӗлхисемпе иртнӗ олимпиадӑн пӗтӗмлетӳ тапхӑрӗ пулнӑ. Регионти тапхӑр Раҫҫейри регионсенче юпан 1–15-мӗшӗсенче иртнӗ. Ун чухне ҫамрӑксем наци чӗлхине мӗнле шайра пӗлнине кӑтартнӑ, текстпа ӗҫленӗ, чӗлхе саккунӗсене тишкернӗ. Унта 6,5 пин ытла ҫын хутшӑннӑ.

Мускавра иртнӗ тапхӑра 138 ҫамрӑк хутшӑннӑ. Вӗсем — 17 регион ҫӗнтерӳҫисем. Пирӗн республика чысне Ҫӗрпӳ районӗнчи Сӑнав поселокӗнчи Екатерина Павлова, Комсомольски районӗнчи Нӗркеҫри Анастасия Белкина, И.Н.Ульянов ячӗллӗ ЧПУ студенчӗсем Мария Самделова, Константин Григорьев, Татьяна Мартышкина, Ирина Сурская хӳтӗлӗнӗ.

Олимпиадӑна А.С.Пушкин ячӗллӗ Патшалӑх музейӗнче официаллӑ лару-тӑрура хупнӑ. Унтах ҫӗнтерӳҫӗсене чысланӑ. Ҫӗнтерӳҫӗсен йышне 10 ҫамрӑк кӗнӗ. 50-шӗ — призерсем.

Анастасия Белкина ҫӗнтерӳҫӗ ятне тивӗҫнӗ. Ӑна дипломпа, медальпе тата статуэткӑпа чысланӑ. Мария Самделова тата Ирина Сурская призерсен йышне кӗнӗ.

Чӳк уйӑхӗн 13-мӗшӗнче Шупашкарта Чӗлхе фестивалӗ черетлӗ хутчен иртет. Шучӗпе 21-мӗш шутланаканскере тӗнче шайӗнче йӗркелеҫҫӗ. «Язык успеха» (чӑв. Ӑнӑҫу чӗлхи) ҫамрӑксен эсперанто ассоциацийӗ хыпарланинче фестивальте азербайджан, араб, акӑлчан, исланд, итальян, каталан, китай, хинди, швед тата ытти нумай-нумай чӗлхепе паллашма май килессине пӗлтернӗ, ҫав шутра чӑваш чӗлхи те пур паллах.

Фестивале хӑй вӑхӑтӗнче Америка эсперантисчӗ Дэннис Киф пуҫарнӑ. Францири Лура юханшывӗ хӗрринче вырнаҫнӑ Тур хулинче иртнӗ фестиваль пирки «Контакто» пӗтӗм тӗнчери эсперанто-журнал пӗлтернӗ. 1995 ҫулта ун пеккине Раҫҫейре пуҫласа йӗркеленӗ. Тепӗр ҫулхине шупашкарсем те ирттернӗ.

Тӗрлӗ халӑх чӗлхипе паллаштарас, унпа кӑсӑклантарас, упраса пулӑшас тӗллевлӗ мероприяти кӑҫал та кӑсӑклӑ пуласса шантараҫҫӗ. Фестиваль ЧППУ тӗп корпусӗнче иртӗ.

Ҫӗнӗ Шупашкарти 6-мӗш гимназире ачасене чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекен Нелли Краснова Пӗтӗм Раҫҫейри тӑван чӗлхе вӗрентекенӗсен ӑсталӑх класӗнче Гран-прие ҫӗнсе илнӗ. Вӑл Мускавра юпан 24-25-мӗшӗсенче иртнӗ.

Тӑван чӗлхе педагогӗсен (ҫав шутра вырӑс чӗлхи те пур) ӑсталӑх класне 2007 ҫултанпа ирттереҫҫӗ. Куҫӑн мар майпа иртнӗ тапхӑра 300 ытла вӗрентекен хутшӑннӑ. Жюри чи лайӑх 40 педагога суйланӑ, вӗсене Мускава финала чӗннӗ. Финалистсен йышне Нелли Анатольевна та кӗнӗ.

Нелли Краснова методика пособийӗсен, чӑваш чӗлхи енӗпе хатӗрленӗ вӗренӳ пособийӗсен авторӗ. Унӑн вӗрентекенӗсем хула тата республика шайӗнче иртекен конкурссенче малти вырӑнсене йышӑнаҫҫӗ. Кӑҫал вӑл Раҫҫей Президенчӗн премине те тивӗҫнӗ.

Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче паян «Юрий Ефимов тата чӑваш филологийӗн ҫивӗч ыйтӑвӗсем» анлӑ лару иртрӗ. Унта Ефимов Юрий Филипповича аса илчӗҫ.

Анлӑ ларура хӑйсен асаилӗвӗсемпе Леонид Петров, Виталий Сергеев, Пётр Яковлев, Юрий Скворцов, Елизавета Васильева, Анна Егорова паллаштарчӗҫ. Мероприятие тӑванӗсем те килнӗччӗ.

Ефимов Юрий Филиппович 1941 ҫулхи юпан 24-мӗшӗнче Шупашкар районӗнчи Ҫӗньял ялӗнче ҫуралнӑ. 1998 ҫулхи кӑрлачӑн 7-мӗшӗнче ҫут тӗнчерен уйрӑлса кайнӑ. Аслӑ пӗлӗвне Чӑваш патшалӑх педагогика инситучӗн историпе филологи факультетӗнче илнӗ. Ун хыҫҫӑн ачасене вӗрентнӗ, «Пионер сасси» (хальхи «Тантӑш») хаҫат редакцийӗн пай пуҫлӑхӗ пулнӑ. 1972–1975 ҫулсенче чӑваш телекуравӗнче литературӑпа драма, ача-пӑча редакцийӗсенче ӗҫленӗ. 1991–1998 ҫулсенче гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче вӑй хунӑ.

Юрий Филиппович — 30 ытла ӑслӑлӑх ӗҫӗн авторӗ. Вӑл пуҫарса янипе хальхи вӑхӑтра «Чӑваш чӗлхин ӑнлантаруллӑ сӑмах кӗнеки» хатӗрлеҫҫӗ. 2 томӗ тухнӑ, кӑҫал виҫҫӗмӗшне кун ҫути кӑтартмалла.

«Хавал» чӑваш халӑх пӗрлешӗвӗн хастарӗ Александр Блинов «Кала-ха» вӗренӳ пособийӗ валли нимеҫӗсем (волонтерсем) шырать.

Аса илтеретпӗр, вӑл кӑларӑма вырӑс шкулӗнче чӑваш чӗлхи вӗренекен пӗрремӗш класс ачисем валли малтанласа диск ҫинче кӑларнӑччӗ. «Кала-ха» вӗренӳ пособине 15 юрӑ ҫырнӑ. Вӗсенчен пӗрине мӗнпур курс валли визит карточки тесе хаклаҫҫӗ. Чӑваш кӗнеке издательствинче пособи кун ҫути кӑтартассине те пӗлтернӗччӗ.

«Кала-ха» вӗренӳ пособине нимеҫӗсем чӑваш чӗлхин словарьне йӗркелеме, вӗренӳ пособийӗн сайтне тытса тӑма, хыпарсем вырнаҫтарма, йӑнӑшсене тӳрлетме тата текстсене сасӑпа вулама, пособи валли хушма материал хатӗрлеме кирлӗ.

Маларах чӑваш халӑх сайчӗ Чӑваш чӗлхин пӗрлехи комиссийӗн ҫак уйӑхри ларӑвӗнче Александр Блинов «Кала-ха» вӗренӳ кӗнеки валли хатӗрленӗ ҫӗнӗ сӑмахсене сӳтсе явнине ҫырнӑччӗ. Комисси пайташӗсем терминсемпе малтан хаҫат-журналсенче тата илемлӗ литературӑра усӑ курма сӗннӗ. Кайран тин, пурнӑҫа кӗртсен, вӗренӳ кӗнекине те кӗртме юрать тенӗ. «Ачасем ҫинче эксперимент тума кирлӗ мар», — пулнӑ пӗтӗмлетӳ.

Малалла...

Чӑваш Республикин вӗренӳ министерствинче паян Чӑваш чӗлхин пӗрлехи комиссийӗн ларӑвӗ иртрӗ. Унта 4-5 ыйту сӳтсе яврӗҫ. Чи малтанах тӳрлетнӗ орфографи правилисене халӑх патне ҫитересси пирки калаҫрӗҫ. Калаҫу каллех пӗрле е уйрӑм ҫырасси ҫине куҫма пуҫланӑран ыйтӑва хӑвӑртрах пӗтӗмлетме шутларӗҫ. Юрий Виноградова вара орфографи словарьне хӑвӑртрах хатӗрлесе ҫитерме сӗнчӗҫ. Ӑсчах хальхи вӑхӑтра П тата Р саспаллисемпе ӗҫлени пирки пӗлтерчӗ. Чылайӑшӗ ҫӗнетнӗ правилӑсемпе паллашасшӑн пулин те вӗсене тепӗр 2-3 уйӑх кӗтме ыйтрӗҫ. Хальхи вӑхӑтра правилӑсене юридици шайӗнче ҫирӗплетес ӗҫ пыни пирки Юрий Николаевич Исаев каларӗ.

Малалла шкулсенче усӑ куракан вӗренӳ кӗнекисемпе методика кӑтартӑвӗсем тавра калаҫу иртрӗ. Доклад калаканӗ Ираида Степанова пулчӗ. 2017 ҫулта вӗренӳ кӗнекисен ҫӗнӗ федераллӑ йышне хатӗрленӗрен вӗренӳ министрӗ чӑваш чӗлхи учебникӗсем те унта пулсан аван пулнине палӑртрӗ, вӑл списока ҫирӗплетиччен ӗлкӗрме сӗнчӗ. Ку ӗҫе тума вара ҫывӑх вӑхӑтра «ҫул-йӗр карттине» тума сӗнчӗ. Ҫавӑн пекех Чӑваш кӗнеке издательствине вӗренӳ кӗнекисене ытларах тиражпа кӑларма сӗнчӗҫ.

Малалла...

Кашкар Махмучӗ ячӗллӗ ӑмӑртӑвӗн чӑваш тапхӑрӗн 2016 ҫулхи ҫӗнтерӳҫисем паллӑ пулнӑ. Пӗрремӗш вырӑна «Хапха юпи» калавпа Илле Иванов тухнӑ. Сӑмах май, вӑл 2014 ҫулхи ӑмӑртура та «Durak» калавпа ҫӗнтернӗччӗ. Иккӗмӗш вырӑнта — Борис Чиндыков («Presens-Futurum (Умстатья)», виҫҫӗмӗшӗнче — Надежда Ильина («Кустӑрма сасси»).

Ӑмӑртӑвӑн чӑваш тапхӑрне ирттерессишӗн яваплӑ Ҫыравҫӑсен ирӗклӗ пӗрлӗхӗнчен пӗлтернипе, кӑҫалхи ӑмӑртӑва 17 ҫыравҫӑ 21 хайлав тӑратнӑ. Ӑмӑртӑва хутшӑннисем хушшинче чӑвашсен паллӑ ҫыравҫисем Римма Прокопьева, Марина Карягина, Николай Ишентей, Людмила Сачкова, Елена Мустаева, Владислав Николаев, Ион Шеремет пур.

Ҫав вӑхӑтрах ӑмӑртӑва халиччен чӑваш литературинче ытлах палӑрман ҫыравҫӑсем хутшӑнни савӑнтарать: Елена Федотова, Елена Алексеева, Марина Яковлева, Василий Чернов, Александр Михайлов, Виталий Архипов. Хаклавҫӑсене уйрӑмах Йӗпреҫ районӗнчен хутшӑннӑ Роман Евдокимов пултарулӑхӗ килӗшнӗ, пурнӑҫри тӗллевне улӑштармасан, вӑл малашне тӑван литературӑра паллӑ йӗр хӑварма пултарӗччӗ. Ӑмӑрту тӳрелӗхӗ вӗсене те хавхалантармалли майсем шырать.

Ҫакӑ та савӑнтарать: пӗтӗм чӑвашсен ӑмӑртӑвне Пушкӑртстанри, Тутарстанри, Чӗмпӗр облаҫӗнчи чӑваш ҫыравҫисем те хутшӑннӑ.

Малалла...

Чӑваш орфографине йӗркене кӗртме тунӑ айкомисси (подкомиссия) хӑйӗн ӗҫне хӑюллӑн пуҫланӑччӗ: тӗрӗсҫыраслӑха «тӳнтерсе» янӑ правилӑсене тимлӗн пӑхса тухса унти «идиотизмсене» пӗтерме, ку яваплӑ ӗҫре саплӑк лартса кӑна аппаланни ҫителӗксӗр пулнине палӑртнӑччӗ. Татӑклӑн илтӗнчӗ ҫак сӑмах, тинех улшӑну пуласса шантарчӗ. Анчах айкомисси хӑйӗн ӗҫне пӑшик! сасӑ кӑлармасӑрах вӗҫлерӗ пулмалла.

Халӑха тарӑхтарса ҫитернӗ ҫак правилӑсене мӗнле кӑна вӑрҫмарӗҫ пуль: вӗсене тӑвакан «партизан отрядне» ӗмӗрлӗхе намӑс хапхи ҫине ҫырса хума сӗнекенсем те пулчӗҫ.

Л.Е. Андреев (Лесник) юрист вара урӑх ҫулпа кайма шутланӑ. Архива ҫитсе кирлӗ документсем тупнӑ, унта саккуна сӗмсӗррӗн пӑснине асӑрханӑ та Чӑваш Республикин Аслӑ сучӗн коллегине административлӑ тавӑҫ тӑратнӑ (ӑна кӑҫалхи июлӗн 20-мӗшӗнче 2365 номерпе илсе юлнӑ). Самаях пысӑк текста пӗтӗмпех пичетлеме, тен, кирлех те мар, унти пӗлтерӗшлӗ сӑмахсене илсе кӑтартни вырӑнлӑ тесе шутлатпӑр.

Административное исковое заявление

о признании незаконным со дня издания Постановления Президиума Верховного Совета Чувашской Республики «О введении в действие новых правил чувашской орфографии и пунктуации» от 11 марта 1992 г.

Малалла...

Вырсарникун, авӑнӑн 18-мӗшӗнче, республикӑра, Раҫҫейӗн ытти тӑрӑхӗсенче пекех, черетлӗ суйлав иртрӗ. Тӗнче тетелӗнче пӗр хыпар сарӑлчӗ — чӑвашла бюллетень ыйтнӑшӑн суйлава килнӗ ҫынна «провокатор» тесе айӑпланӑ. Чи малтанах кун пирки «Идель. Реалии» сайт пӗлтерчӗ, кайран вӗсем ҫине таянса хамӑр та хыпарларӑмӑр. Ӗҫ-пуҫ чӑннипе мӗнле иртнине пӗлес тесе эпир Илле Ивановпа ҫыхӑнтӑмӑр.

— Ырӑ кун, Илья Арсентьевич! Тӗнче тетелӗнчи информаци тӑрӑх сирӗнпе вырсарникун, сасӑлава кайсан, пӑтӑрмах сиксе тухнӑ. Ку тӗрӗс-и?

— Тӗрӗссипе каласан манпа нимӗнле пӑтӑрмах та сиксе тухман. Такамсемшӗн пӑтӑрмах та пулӗ, маншӑн вара нимӗнле пӑтӑрмах та ҫук.

— Хыпара ӗненес пулсан эсир суйлава ҫитсен бюллетене чӑвашлине ыйтнӑ.

— Ку тӗрӗс ӗнтӗ. Ун пекки ытти суйлавсенче те пулнӑ. Малтан та эп чӑвашлине ыйткаласа курнӑ. Хӑш-пӗр чухне тӑван чӗлхепе ҫырса паманнине пула сасӑламанни те пулнӑ.

Пирӗн республикӑра икӗ патшалӑх чӗлхи — чӑваш тата вырӑс чӗлхисем.

Малалла...